Şahmat oyununu kim kəşf etdi?

Şahmatı kim icad edib?

Köklü bir tarixə malik olan şahmat oyunu arxeoloji tədqiqatlarda rast gəlinən oyun növlərindən biridir. Hər kəsə tanış olan Misir piramidalarında bəzi yerdə bu oyunun izlərinə rast gəlinməsi şahmatın kim tərəfindən kəşf edildiyi və ilk dəfə harada meydana gəldiyi ilə bağlı suallara səbəb ola bilər. Müvafiq olaraq təxmin edilir ki, e.ə 2000-ci illərdən oynanılmağa başladığını görmək olar. Lakin bundan başqa yazılı mənbələrə nəzər salsaq 6-cı əsrə qayıtmaq lazımdır. Eyni şəkildə Hindistanda tapılan yazılı mənbələrə görə şahmat oyunu Hindistanda oynanılırdı.
Şahmata çox bənzəyən “Çaturanqa” adlı oyunun Hindistandan sonra yayılmasında böyük sürəti görmək olar. Xüsusilə 10-cu əsrdən sonrakı qeydlərə görə şahmat oyunu sürətlə Asiya, Avropa və Yaxın Şərqə yayıldı. 15-ci əsrdə əksər Avropa ölkələrində kral oyunu kimi zadəganların oyunları arasında idi. Təbii ki, zaman keçdikcə oyunun bəzi qaydaları dəyişsə də, 19-cu əsrdə son şəklini almışdır və bu gün də populyarlığını davam etdirir.

Şahmat hansı ölkədə və necə yaranıb?

Hansı ölkənin oyununun şahmat olduğunu araşdırdığınız zaman qarşınıza çıxan ilk qeydlər arxeoloji qazıntılardan əldə edilən məlumatlar olacaq. Lakin şahmatın ixtirası ilə bağlı müxtəlif rəvayətlər mövcuddur. Bu əfsanələr arasında oyunun yaranmasını təsvir edən ən məşhur əfsanə Sissa ibn Dahiyə məxsusdur. Bu rəvayətə görə çox ağıllı olan Sissa ibn Dahi Fars padşahının vəziri idi. Padşah ondan bir oyun icad etməyi xahiş etdikdə şahmat oyunu ortaya çıxdı.
Şahmat oyununa əsasən, 64 kvadratdan ibarət meydançada yarısı qara, yarısı ağ olmaqla cəmi 32 fiqur var. 16-sı ağ, qalanı qara olan daşlar aşağıdakılardır:
 
-8 piyada
-2 at
-2 fil
-2 top
-1 vəzir
-1 şah
64 meydanda müxtəlif irəliləmə strategiyaları ilə parçaları irəlilədərək düşmənin ən vacib parçasını məğlub etməlisiniz. Yalnız bu yolla qalib gələ biləcəyiniz oyundakı “şah” ifadəsi farsca hərfi mənada “padşahın ölümü” deməkdir. Fars kralı bu oyunu çox bəyənir və dərhal öz kraliçasını qızılda boğmaq istəyir, lakin kraliça çox ağıllıdır və istədiyi qızıl deyil. O, padşahından elə buğda istədiyini bildirir ki, hər meydanda bir taxıl olsun, sonrakı meydanlarda isə hədsiz çoxalsın. Fars padşahına çox kiçik görünən bu hədiyyə 64 kvadratlıq oyunun sonunda krala 18 kvintilyon buğda dənəsinə başa gəldi.