Alimlərdən BÖYÜK KƏŞF -İnsan dərisi yaradırlar- Qocalmaya qarşı mübarizədə yeni addım

Alimlər qrupu insan bədənindəki kök hüceyrələrdən necə dəri hüceyrələrinin yarandığını öyrənib və hətta laboratoriya şəraitində kiçik dəri seqmentlərini təkrarlaya bilib.

Tədqiqat insan bədəninin bütün tərkib hissələrinin hüceyrə səviyyəsində necə qurulduğunu öyrənmək məqsədi daşıyan geniş proqramın bir hissəsi kimi aparılıb.

Qocalma prosesini yavaşlatmaqla yanaşı, tədqiqat nəticələri süni dəri istehsalında, dəri transplantasiyasında və çapıq izlərinin qarşısının alınmasında istifadə oluna bilər.

Musavat.com xarici mediaya istinadən xəbər verir ki, "İnsan Hüceyrə Atlası" layihəsi biologiya sahəsində ən iddialı tədqiqat proqramlarından biridir. Layihə beynəlxalq miqyasda həyata keçirilir, lakin onun mərkəzi İngiltərənin Kembridqşir qraflığında yerləşən Senger İnstitutundadır.

Layihə rəhbərlərindən biri olan professor Müzlif Həniffanın sözlərinə görə, bu tədqiqatlar alimlərə müxtəlif xəstəlikləri daha yaxşı müalicə etməyə və sağlamlığı daha uzun müddət saxlamağın yollarını tapmağa, bəlkə də hətta gənc görünməyi təmin etməyə kömək edəcək.

"Əgər biz dərini idarə edə və qocalmanın qarşısını ala bilsək, daha az qırışlarımız olacaq," - deyə professor qeyd edir.

"Əgər biz hüceyrələrin ilkin inkişafdan böyüklük yaşına qədər necə dəyişdiyini başa düşsək, bu sualı verə bilərik: orqanları necə cavanlaşdırmaq olar, ürəyi necə cavan etmək olar, dərini necə daha gənc etmək olar?"

Əlbəttə, bu hələ uzaq bir hədəfdir, lakin tədqiqatçılar da yerində dayanmır, insan orqanizmində dəri hüceyrələrinin inkişafının erkən mərhələlərini öyrənməkdə davam edirlər.

Yumurtahüceyrə mayalandığı zaman bütün insan hüceyrələri eynidir. Lakin artıq üç həftə sonra kök hüceyrələr daxilində müəyyən genlər aktivləşir və bədənimizin müxtəlif hissələrini yaratmaq üçün təlimatlar verir.

Alimlər müəyyən ediblər ki, dəri yaratmaq üçün hansı genlər, hansı zamanda və bədənin hansı nahiyəsində aktivləşir.

Bu genlər xüsusi reaktivlər vasitəsilə mikroskop altında kiçik sehrli işıqlar kimi görünür.

Narıncı genlər dərinin səthini yaradır. Sarı genlər isə onun rəngini müəyyən edir. Lakin daha fərqli genlər də mövcuddur, onlar saç böyüməsini, tər ifrazını və xarici təsirlərdən qorunmanı tənzimləyən strukturlar formalaşdırır.

Əslində, alimlər insan dərisinin yaradılması üçün təlimatlar alıblar və bu təlimatları "Nature" jurnalında dərc ediblər.

Məsələn, alimlər artıq bilirlər ki, embrional toxuma çapıqsız sağalır.

Daha bir vacib kəşf odur ki, immun hüceyrələri dəridə qan damarlarının formalaşmasında həlledici rol oynayır və alimlər uyğun gen təlimatlarını laboratoriyada kopyalamağa müvəffəq olublar.

Onlar reaktivlərdən istifadə edərək, lazımi zamanda və lazımi yerlərdə genləri aktivləşdirib və deaktiv ediblər və beləliklə, laboratoriya şəraitində kök hüceyrələrdən süni dəri yaradıblar.

Hələlik yalnız kiçik seqmentlər yaradıblar, onlardan kiçik saç telləri çıxır.

Professor Həniffanın sözlərinə görə, son məqsəd bütün bunları mükəmməlləşdirməkdir.

"İnsan dərisinin necə yaradıldığını bildikdən sonra bunu yanıq xəstələrinin müalicəsi və toxuma transplantasiyası üçün istifadə edə bilərik," – deyə o bildirib.

"Daha bir misal – əgər saç follikullarını yaratmağı öyrənsək, keçəl insanlarda saçların yenidən böyüməsini təmin edə bilərik".

Laboratoriyada yetişdirilən dəri həmçinin dəri xəstəliklərinin öyrənilməsi və bu xəstəliklərin müalicəsi üçün potensial yeni metodların sınağı üçün istifadə edilə bilər.

Genlərin aktivləşdirilməsi və deaktivləşdirilməsi üzrə təlimatlar embrionun bütün bədənində yayılır və doğulandan sonra, hətta böyüklük yaşına qədər orqanlarımızın və toxumalarımızın inkişafını təmin edir.

"İnsan Hüceyrə Atlası" layihəsi çərçivəsində səkkiz il ərzində bədənin müxtəlif hissələrindən 100 milyondan çox hüceyrə analiz edilib. Nəticədə beynin və ağciyərlərin ilkin atlasları yaradılıb, indi isə alimlər böyrəklər, qaraciyər və ürək üzərində işləməyə davam edirlər.

Layihənin növbəti mərhələsində, Kembric Universitetinin professoru və layihənin qurucularından biri olan Sara Teixmanın dediyinə görə, ayrı-ayrı atlaslar bir-biri ilə birləşdirilməlidir.

"Bu, inanılmaz dərəcədə həyəcanvericidir, çünki bizə fiziologiyaya, anatomiya və insanı yenidən başa düşməyə yeni baxış bucağı verir," - deyə o, BBC-yə müsahibəsində qeyd edib.